Những nhà báo, liệt sĩ TTXVN: Dấn thân nơi tuyến lửa, làm nên trang sử oanh liệt của báo chí cách mạng

Trong hai cuộc chiến tranh bảo vệ Tổ quốc, hàng trăm phóng viên, biên tập viên, kỹ thuật viên của TTXVN đã dấn thân nơi tuyến lửa, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ thông tin, góp phần tạo sức mạnh chính trị-tinh thần cho công cuộc kháng chiến. Gần 260 cán bộ, phóng viên, kỹ thuật viên đã anh dũng hy sinh, ghi dấu ấn đậm nét trong sự nghiệp báo chí cách mạng, khẳng định bản lĩnh và truyền thống anh hùng của cơ quan thông tấn quốc gia.

Không chỉ là nhân chứng lịch sử mà còn góp phần làm nên lịch sử

Thông tấn xã Việt Nam (TTXVN) được thành lập ngày 15/9/1945, chỉ ít ngày sau khi nước Việt Nam dân chủ cộng hòa ra đời. Trong suốt những năm tháng chiến tranh chống quân xâm lược, đội ngũ cán bộ, phóng viên, kỹ thuật viên của TTXVN không chỉ là những nhà báo mà còn là những chiến sĩ thực thụ. Thực hiện lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Tin tức càng nhanh, kháng chiến càng mau thắng lợi”, người làm báo Thông tấn có mặt trên mọi chiến trường, vừa chiến đấu, vừa ghi lại những dòng tin, hình ảnh lịch sử cung cấp kịp thời cho Trung ương Đảng, Chính phủ và các cơ quan truyền thông.

Ngay từ buổi đầu kháng chiến chống thực dân Pháp, cán bộ, phóng viên TTXVN đã vừa tác nghiệp, vừa chiến đấu. Trong vòng vây truy quét của địch, cơ quan đã 21 lần phải di chuyển địa điểm, mang theo cả máy móc, tài liệu để giữ cho dòng thông tin hoạt động hiệu quả và liên tục. Có những bản tin được viết ngay dưới hầm công sự trong lúc bên ngoài bom đạn vẫn nổ dồn dập. Đã có nhiều đồng chí ngã xuống, tiêu biểu là nhà báo Trần Kim Xuyến - Phó Giám đốc Nha Thông tin, người phụ trách đầu tiên của TTXVN - hy sinh anh dũng năm 1947. Máu đào của các thế hệ phóng viên đã hòa vào trang sử bi tráng của dân tộc, khẳng định tinh thần quả cảm, kiên trung của những nhà báo-chiến sĩ buổi đầu kháng chiến.

Bước sang cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, hàng trăm cán bộ, phóng viên, kỹ thuật viên được chi viện cho chiến trường miền Nam, nhiều người trực tiếp theo các mũi tiến quân, tham gia hầu hết các chiến dịch lớn nhỏ trên khắp các mặt trận. Trong đó có những địa bàn nóng bỏng nhất: từ Hàm Rồng (Thanh Hóa), ngã ba Đồng Lộc (Hà Tĩnh), Quảng trị, miền đất lửa Vĩnh Linh cho đến tuyến đường Trường Sơn huyền thoại... Trong ba lô của những nhà báo-chiến sĩ ấy, bên cạnh máy ảnh, túi phim, còn có súng và đạn, để sẵn sàng chiến đấu bảo vệ bản thân và đồng đội. Từ những căn hầm ở Vĩnh Linh, từ những tuyến đường mòn Trường Sơn, từ những chiến dịch khốc liệt nhất…, phóng viên TTXVN đã gửi về Tổng xã những bản tin, tấm ảnh nóng hổi hơi thở chiến trường, cổ vũ, tiếp lửa cho cả nước; trở thành nhân chứng lịch sử vô giá. Trong hành trình ấy, gần 260 cán bộ, phóng viên, kỹ thuật viên của TTXVN đã anh dũng hy sinh. Họ không chỉ là nhân chứng của lịch sử, mà còn góp phần trực tiếp làm nên lịch sử bằng chính máu xương và sự dấn thân quả cảm của mình.

Những nhà báo chiến sĩ hy sinh vì sự nghiệp thông tấn

- Nhà báo, liệt sĩ Trần Kim Xuyến sinh năm 1921. Ông là vị lãnh đạo đầu tiên của TTXVN, cũng là nhà báo, liệt sĩ đầu tiên của nền báo chí cách mạng Việt Nam trong cuộc chiến bảo vệ nền độc lập của Tổ quốc.

Sinh ra và lớn lên ở Hà Tĩnh - vùng quê giàu truyền thống cách mạng, đã sớm hun đúc trong ông ý chí kiên cường, lòng yêu nước. Tốt nghiệp Trường Quốc học Vinh với thành tích xuất sắc, ông vừa công tác vừa tham gia hoạt động truyền bá quốc ngữ, gây quỹ giúp đồng bào khó khăn, âm thầm nuôi dưỡng ngọn lửa cách mạng. Năm 1943, ông ra Hà Nội hoạt động, bị thực dân Pháp bắt giam tại Hỏa Lò. Khi Nhật đảo chính Pháp, ông vượt ngục, tích cực cùng đồng chí chuẩn bị cho Tổng khởi nghĩa. Sau Cách mạng Tháng Tám 1945, ông được giao nhiều trọng trách: Đổng lý Văn phòng Bộ Tuyên truyền, Phó Giám đốc Nha Thông tin Việt Nam, trực tiếp phụ trách Việt Nam Thông tấn xã (nay là TTXVN). Tháng 1/1946, ông trở thành một trong những đại biểu trẻ nhất của Quốc hội khóa I. Khi kháng chiến toàn quốc bùng nổ, ông chỉ đạo di chuyển an toàn cơ sở Nha Thông tin ra hậu phương. Ngày 3/3/1947, trong trận bảo vệ đài phát sóng chùa Trầm, ông tình nguyện ở lại chỉ huy sơ tán tài liệu. Hoàn thành nhiệm vụ, ông bị trúng đạn và hy sinh tại Chương Mỹ, Hà Nội, khi mới 26 tuổi.

Với sự cống hiến trọn đời cho Tổ quốc và nền báo chí cách mạng, nhà báo, liệt sĩ Trần Kim Xuyến được truy tặng Huân chương Kháng chiến hạng Nhất và Huân chương Độc lập hạng Nhì.

- Nhà báo, liệt sĩ Bùi Đình Túy (bút danh Đinh Thúy) sinh ngày 12/2/1914, ở làng Cảnh Dương, Quảng Bình (nay là Quảng Trị). Ông nguyên Phó Giám đốc Thông tấn xã Giải phóng (TTXGP); một trong những cây đại thụ của nhiếp ảnh báo chí Việt Nam, gắn bó và trưởng thành trong kháng chiến.

Nhà báo Bùi Đình Túy sớm bộc lộ năng khiếu hội họa và nhiếp ảnh. Sau khi học nghề ở Trường Bách nghệ Hà Nội, ông tham gia phong trào yêu nước, rồi vào Sài Gòn vừa mưu sinh vừa hoạt động cách mạng. Cách mạng Tháng Tám thành công, ông phụ trách công tác nhiếp ảnh của Sở Thông tin Sài Gòn, làm phóng viên báo Cảm tử, ghi lại những khoảnh khắc chiến đấu của quân dân Nam Bộ.

Năm 1954, ông ra Bắc công tác tại TTXVN, trở thành Phó Chủ nhiệm phân xã nhiếp ảnh đầu tiên. Ông đã góp phần đưa ảnh thời sự trở thành một mũi xung kích của công tác thông tin. Năm 1961, sau khóa học ảnh màu tại Cộng hòa dân chủ Đức, ông và đồng nghiệp lập buồng tối màu đầu tiên của TTXVN, từ đó ra đời những bức ảnh màu đầu tiên về phong cảnh đất nước và Chủ tịch Hồ Chí Minh. Ông cũng là người đầu tiên có vinh dự chụp ảnh màu Bác Hồ, với những tác phẩm nổi tiếng như “Bác Hồ gắn Huân chương Sao Vàng cho Bác Tôn” (1958) hay “Bác Hồ trên lễ đài Quốc khánh” (2/9/1959).

Năm 1965, ông trở lại chiến trường miền Nam, giữ chức Phó Giám đốc Thông tấn xã Giải phóng. Trong điều kiện thiếu thốn, ông tổ chức các phòng tối di động, kịp thời gửi ra hậu phương và ra thế giới những hình ảnh chân thực, giàu sức lay động về cuộc chiến, như “Bữa cơm trên đường hành quân”, “Lớp học văn hóa ở chiến khu”, “Gặt lúa trong vùng giải phóng”.

Ngày 21/9/1967, trên đường trở về sau khi tác nghiệp tại Đại hội anh hùng, chiến sĩ thi đua toàn quốc lần thứ 2, ông hy sinh tại Trảng Dầu, Đông Nam Bộ, khi mới 53 tuổi. Tên ông sau này được đặt cho một tuyến đường và cây cầu ở TP Hồ Chí Minh - nơi ông đã dâng trọn máu thịt và trái tim mình cho Tổ quốc, cho nghề báo, và cho những khuôn hình bất tử về lịch sử.

- Nhà báo, liệt sĩ Lương Nghĩa Dũng là phóng viên chiến trường tiêu biểu của TTXVN, nổi tiếng với những bức ảnh chiến tranh giàu sức chiến đấu và đậm tính thời sự.

Sinh năm 1934, tại Hà Nội, nhà báo Lương Nghĩa Dũng nhập ngũ khi 18 tuổi, từng tham gia Chiến dịch Điện Biên Phủ rồi công tác tại Cục Tuyên huấn. Năm 1965, ông được cử đi học lớp đào tạo phóng viên ảnh của TTXVN cho chiến trường miền Nam và nhanh chóng trở thành tay máy chủ lực của Tổ ảnh quân sự.

Với đôi mắt nhạy bén của một nhà báo và tinh thần của một người lính, ông luôn tác nghiệp ở những điểm nóng nhất, đặc biệt tại Trị-Thiên, Quảng Trị. Nhiều tác phẩm của ông như “Xe tăng quân giải phóng tiến vào thành cổ Quảng Trị”, “Bộ đội vượt sông Thạch Hãn” hay “Đấu pháo ở Dốc Miếu” không chỉ là tư liệu quý mà còn trở thành biểu tượng tinh thần của quân dân ta một thời máu lửa.

Ngày 28/2/1972, khi theo sát một đơn vị tấn công căn cứ hỏa lực 31 ở Đông Hà (Quảng Trị), ông trúng đạn pháo và hy sinh tại trận địa, ở tuổi 37.

Trong hơn 6 năm cầm máy, ông đã để lại hơn 2.000 bức ảnh - một di sản đồ sộ và quý giá của nhiếp ảnh chiến trường Việt Nam. Các tác phẩm của ông vừa mang giá trị tư liệu lịch sử, vừa giàu tính nghệ thuật, khắc họa sinh động những khoảnh khắc cam go nhưng oanh liệt của quân và dân ta. Năm 2007 ông được truy tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học, nghệ thuật với tác phẩm ảnh “Đấu pháo ở Dốc Miếu” và năm 2016 được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học, nghệ thuật với bộ ảnh “Những khoảnh khắc để lại”. Ông còn được Nhà nước truy tặng Huân chương Chiến công hạng Nhất.

Tên tuổi Lương Nghĩa Dũng mãi là niềm tự hào của báo chí cách mạng Việt Nam. Ông là tấm gương sáng về tinh thần quả cảm, tận tụy và cống hiến trọn vẹn cho Tổ quốc và nghề báo.

- Nhà báo, liệt sĩ Trần Bỉnh Khuôl (Hai Nhiếp) sinh năm 1913 tại Sóc Trăng (nay là Cần Thơ). Năm 1946, ông tham gia kháng chiến, hoạt động bí mật ngay trong lòng địch, từng bị bắt đày ra Côn Đảo rồi vượt ngục trở về tiếp tục công tác. Từ năm 1961, ông giữ cương vị Trưởng phòng Nhiếp ảnh Thông tấn xã miền Tây (khu 9), dẫn dắt nhiều tay máy xông pha trận mạc, ghi lại hình ảnh bộ đội phá đồn bốt, vượt sông nước, phong trào đồng khởi phá “ấp chiến lược”.

Ngày 12/12/1968, trên đường đi chụp ảnh một trận đánh ở Rạch Trui, Cái Tàu, U Minh, ông đã hy sinh. Ông để lại nhiều tác phẩm ảnh quý, trong đó có bộ ảnh về lễ ra mắt Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Tây Nam Bộ và các trận đánh lớn ở Cà Mau, được in trong sách Requiem (Mỹ, 1997) và Ảnh Việt Nam thế kỷ XX (2007). Với những cống hiến ấy, nhà báo, liệt sĩ Trần Bỉnh Khuôl được truy tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học, nghệ thuật (2007), Huân chương Kháng chiến hạng Nhất và Huy chương Vì sự nghiệp báo chí Việt Nam.

Nhà báo, liệt sĩ Trần Bỉnh Khuôl có vợ là bà Lê Thị Nga - Bà mẹ Việt Nam Anh hùng, một mình nuôi 8 người con trưởng thành, trong đó có 3 con trai tham gia kháng chiến và hy sinh. Một trong 3 người con đó là nhà báo, liệt sĩ Trần Văn Dũng. Trần Văn Dũng cũng là phóng viên ảnh của TTXVN hy sinh trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước.

Sự hy sinh của 2 cha-con Trần Bỉnh Khuôl-Trần Văn Dũng là minh chứng đặc biệt về tình thân hòa quyện với tình đồng chí, đồng đội, trở thành niềm tự hào của báo chí cách mạng Việt Nam.

Còn có rất nhiều phóng viên khác của TTXVN cũng đã hy sinh trong quá trình tác nghiệp, để lại dấu ấn đậm nét trong lịch sử báo chí cách mạng Việt Nam, như nhà báo Thẩm Đức Hòa - phóng viên quân sự của TTXVN - hy sinh năm 1967 tại mặt trận phía Tây Thừa Thiên - Huế, ở chiến trường miền Trung; nhà báo Dương Tấn Nhường và Trưởng đài Phạm Văn Đệ đều hy sinh trong Tổng tiến công và nổi dậy Xuân Mậu Thân 1968; là nữ phóng viên Trương Thị Mai bị địch bắt, tra tấn dã man nhưng vẫn giữ vững khí tiết, anh dũng hy sinh để bảo vệ căn cứ; là nhà báo, liệt sĩ Bùi Văn Thưởng (bút danh Võ Phát Thưởng), phóng viên Phân xã Mỹ Tho, hy sinh khi làm tin chiến sự tại xã Mỹ Đức Tây, Cái Bè. Em trai của ông, nhà báo, liệt sĩ Bùi Văn Tấn cũng ngã xuống tại miền Tây trong kháng chiến chống Mỹ. Năm 1973, phóng viên Nguyễn Thành Công của Phân xã Kiến Tường hy sinh khi về ấp chiến lược Nhơn Hòa Lập ghi lại phong trào “diệt ác phá kìm”. Nhiều cán bộ, phóng viên khác của Phân xã Kiến Tường cũng đã hy sinh trong những năm kháng chiến ác liệt, khi cơ quan liên tục bị địch đánh phá.

Chính sự hòa quyện giữa trách nhiệm với nghề và nghĩa vụ công dân đã làm nên bản lĩnh, uy tín và truyền thống anh hùng của cơ quan Thông tấn quốc gia trong nền báo chí cách mạng nước nhà - một di sản tinh thần vô giá, tiếp tục soi sáng con đường mà các thế hệ nhà báo hôm nay đang bước tiếp.