Chikungunya là bệnh gì? Nguyên nhân và cách phòng chống

>>>Bộ Y tế khuyến cáo khẩn về nguy cơ bệnh Chikungunya xâm nhập vào Việt Nam

Bệnh lưu hành tại nhiều quốc gia châu Á, châu Phi, Nam Mỹ, Caribe và đã ghi nhận các đợt bùng phát ở châu Âu.

Bệnh không phổ biến ở Việt Nam nhưng đã xuất hiện tại nhiều quốc gia châu Á, châu Phi, Nam Mỹ và khu vực Caribe, tiềm ẩn nguy cơ lây lan khi điều kiện khí hậu, môi trường thuận lợi cho muỗi truyền bệnh phát triển.

Ngày 10/8, Bộ Y tế cho biết hiện nay, dịch bệnh Chikungunya đang có xu hướng gia tăng tại một số quốc gia trong khu vực. Chikungunya là bệnh do virus truyền qua muỗi gây sốt và đau khớp nặng, chủ yếu lây truyền qua muỗi cái Aedes aegypti và Aedes albopictus - hai loài cũng có thể truyền sốt xuất huyết Dengue và virus Zika. Chúng đốt ban ngày, hoạt động mạnh vào sáng sớm và chiều tối.

Nguyên nhân và đường lây truyền

Virus Chikungunya thuộc họ Togaviridae, chi Alphavirus. Muỗi Aedes lây truyền bệnh khi hút máu người nhiễm virus trong giai đoạn có virus trong máu (thường 5–7 ngày sau khi khởi phát triệu chứng), rồi truyền sang người khác. Bệnh không lây trực tiếp giữa người với người, ngoại trừ lây từ mẹ sang con lúc sinh hoặc rất hiếm qua truyền máu.

Tình hình dịch bệnh quốc tế và nguy cơ với Việt Nam

Theo thời gian biểu hiện, bệnh có thể ở dạng cấp tính, bán cấp tính và mạn tính. Triệu chứng nghiêm trọng dẫn tới tử vong hiếm gặp, nhưng người lớn tuổi và trẻ sơ sinh dễ bị nặng hơn.

Ngày 22/7/2025, Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cảnh báo sự lây lan nhanh của Chikungunya, với các đợt bùng phát lớn tại các đảo Ấn Độ Dương như La Réunion và Mayotte, hiện đã lan sang châu Phi, Nam Á và châu Âu.

Tại Quảng Đông (Trung Quốc), hơn 4.800 ca mắc được ghi nhận trong nửa đầu năm 2025 - đợt bùng phát lớn nhất từ trước đến nay tại đây, tất cả đều nhẹ, không có tử vong. Singapore cũng ghi nhận 17 ca từ đầu năm đến 2/8, cao gấp đôi cùng kỳ 2024, trong đó ít nhất 13 trường hợp từng đi tới vùng có dịch.

Việt Nam hiện chưa phát hiện ca bệnh trong cộng đồng. Tuy nhiên, Bộ Y tế cảnh báo nguy cơ xâm nhập cao do mùa hè là thời điểm muỗi Aedes sinh sản mạnh và khách du lịch quốc tế di chuyển nhiều. Ngành y tế yêu cầu tăng cường giám sát tại cửa khẩu, cộng đồng, điểm du lịch và cơ sở y tế để phát hiện sớm, triển khai biện pháp phòng chống.

Triệu chứng nhận biết:

Sau 3–7 ngày ủ bệnh (có thể tới 12 ngày), người bệnh thường có:

- Sốt cao đột ngột trên 39°C.

- Đau khớp dữ dội, nhất là bàn tay, cổ tay, mắt cá, đầu gối.

- Đau cơ, mệt mỏi, đau đầu, ớn lạnh.

- Phát ban đỏ.

Phần lớn hồi phục sau 1–2 tuần, nhưng một số bị đau khớp kéo dài nhiều tháng.

Chẩn đoán và điều trị

Chưa có thuốc đặc hiệu hoặc vắc xin. Chẩn đoán dựa vào yếu tố dịch tễ, triệu chứng và xét nghiệm máu tìm kháng thể hoặc vật liệu di truyền của virus. Điều trị chủ yếu là hỗ trợ: nghỉ ngơi, uống đủ nước, dùng paracetamol hạ sốt, tránh aspirin/NSAIDs khi chưa loại trừ sốt xuất huyết.

Phòng chống Chikungunya

Biện pháp chính là kiểm soát muỗi và tránh bị đốt:

1. Loại bỏ nơi sinh sản của muỗi: dọn vật chứa nước đọng, thay nước bình hoa, đậy kín dụng cụ chứa nước.

2. Bảo vệ cá nhân: mặc quần áo dài tay, dùng kem/xịt chống muỗi, ngủ màn kể cả ban ngày.

3. Biện pháp cộng đồng: phun hóa chất diệt muỗi tại vùng nguy cơ.

4. Giám sát dịch bệnh: phát hiện sớm ca nghi ngờ, đặc biệt ở người về từ vùng có dịch.

Bộ Y tế cho biết đã chỉ đạo các Viện Vệ sinh dịch tễ/Pasteur, Sở Y tế các tỉnh thành và bệnh viện trung ương sẵn sàng đáp ứng dịch; gửi văn bản yêu cầu tăng cường giám sát và phòng chống tại các cửa khẩu, cơ sở y tế, cộng đồng.

Chikungunya tuy hiếm gây tử vong nhưng ảnh hưởng nặng nề tới sức khỏe, nhất là với người già và trẻ nhỏ. Chủ động phòng muỗi, vệ sinh môi trường và giám sát dịch tễ là cách hiệu quả nhất để ngăn bệnh xâm nhập và lây lan tại Việt Nam.