Xóa tư duy phát triển kinh tế là "tăng GDP bằng mọi giá"

Trình diễn máy thu hoạch băm rơm và tuốt rơm. Ảnh: Văn Sĩ - TTXVN

Trong bối cảnh thế giới đang phải hứng chịu nhiều thiên tai, biến đổi khí hậu, thời tiết cực đoan, để hài hoà giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường, Việt Nam xác định mục tiêu tổng thể là chuyển đổi xanh, tăng trưởng xanh. Đây không chỉ là động lực để tái cấu trúc nền kinh tế, đổi mới mô hình tăng trưởng, mà còn là mệnh lệnh, là con đường hướng tới sự thịnh vượng bền vững. Việt Nam xác lập chủ trương phát triển bền vững và tăng trưởng xanh từ rất sớm tuy nhiên thực tế cho thấy nỗ lực thực hiện chưa đủ mạnh.

Nhiều chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của Đảng, Chính phủ đều gắn tăng trưởng kinh tế với xanh hóa sản xuất và tiêu dùng. Theo đánh giá của Phó Thủ tướng Nguyễn Chí Dũng khi trên cương vị Bộ trưởng Kế hoạch và Đầu tư: các bộ, ngành và địa phương đã tích cực triển khai mục tiêu, nhiệm vụ của Chiến lược tăng trưởng xanh quốc gia thông qua các chính sách cụ thể trên các ngành, lĩnh vực.

Việt Nam có mặt trong top 10 nước thu hút đầu tư xanh nhiều nhất, chiếm 5% trong các nước đang phát triển; trong đó, thu hút đầu tư nước ngoài cho năng lượng tái tạo chiếm chủ yếu, tăng gấp 5,7 lần trong 10 năm qua.

Những doanh nghiệp sớm thích ứng với tiêu chuẩn xanh không chỉ nâng cao năng lực cạnh tranh mà còn dễ dàng tiếp cận thị trường xuất khẩu lớn như châu Âu, Bắc Mỹ. Các quy định về thuế carbon và tiêu chuẩn môi trường ngày càng trở nên khắt khe tại những thị trường này, buộc doanh nghiệp phải tái cấu trúc chuỗi cung ứng để đáp ứng yêu cầu.

Mặc dù vậy, thực tế cho thấy, những nỗ lực thực hiện tăng trưởng xanh vẫn còn chưa mạnh. Phần lớn các chính sách vẫn còn nằm ở cấp độ chiến lược, thiếu cơ chế thực thi rõ ràng, thiếu nguồn lực tài chính và nhân lực đủ năng lực triển khai. Nhiều địa phương chưa hiểu rõ hoặc chưa đặt ưu tiên cho tăng trưởng xanh, trong khi doanh nghiệp - trụ cột chính của nền kinh tế chưa nhận thức và quan tâm đúng mức tới tăng trưởng xanh.

Nhiều doanh nghiệp vẫn coi tăng trưởng xanh là chi phí, là thách thức, không phải là cơ hội. Thêm vào đó, số doanh nghiệp vừa và nhỏ chiếm hơn 90% tổng số doanh nghiệp tại Việt Nam chưa có khả năng tiếp cận tài chính xanh hoặc chưa có động lực đủ mạnh để chuyển đổi mô hình sản xuất.

Đặc biệt, hiện nay là sự phụ thuộc vào các ngành kinh tế phát thải cao, đặc biệt là năng lượng và công nghiệp chế biến chế tạo. Theo số liệu từ Bộ Nông nghiệp và Môi trường, hơn 60% lượng phát thải khí nhà kính của Việt Nam đến từ các hoạt động sử dụng nhiên liệu hóa thạch. Trong khi đó, tốc độ đầu tư vào năng lượng tái tạo và các công nghệ sạch chưa đủ nhanh để tạo ra sự thay thế mạnh mẽ.

Mặt khác, cơ chế chính sách hiện nay còn phân tán, thiếu đồng bộ giữa các ngành. Dù đã có Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021–2030 và tầm nhìn đến năm 2050, nhiều địa phương vẫn lúng túng trong lộ trình triển khai. Việc xây dựng tiêu chí, hướng dẫn kỹ thuật và hệ thống đo lường đánh giá vẫn còn manh mún, khiến các địa phương và doanh nghiệp không có đủ cơ sở để hành động hiệu quả.

Trình diễn máy phun phân bón xử rơm, rạ kết hợp cày vùi. Ảnh: Văn Sĩ - TTXVN

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu diễn biến phức tạp, ô nhiễm môi trường ngày càng nghiêm trọng, khái niệm "tăng trưởng xanh" không còn là lựa chọn, mà đã trở thành yêu cầu bắt buộc đối với mọi nền kinh tế - đặc biệt đối với các nền kinh tế đang phát triển như Việt Nam. Mới đây, tại Hội nghị Thượng đỉnh Đối tác vì Tăng trưởng xanh và Mục tiêu toàn cầu 2030 (P4G) năm 2025, Thủ tướng Phạm Minh Chính khẳng định, chuyển đổi xanh là yêu cầu tất yếu, là yếu tố then chốt và động lực đột phá để thúc đẩy tăng trưởng nhanh và phát triển bền vững. Theo đó, Thủ tướng nêu ra ba trụ cột chính để thúc đẩy chuyển đổi xanh, đó là: hoàn thiện tư duy xanh; xây dựng cộng đồng xanh trách nhiệm và đẩy mạnh hợp tác quốc tế.

Ngay tại kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV, đại biểu Quốc hội Trần Hoàng Ngân (đoàn TP. Hồ Chí Minh) cho rằng, để tăng trưởng xanh thực sự trở thành "xương sống" của phát triển kinh tế, Việt Nam cần đổi mới cơ chế chính sách, ưu đãi tài chính cho doanh nghiệp xanh, nâng cao nhận thức ở cấp địa phương và huy động nguồn lực quốc tế.

Còn theo Thứ trưởng Bộ Tài chính Trần Quốc Phương, Việt Nam đang trong quá trình chuyển đổi mạnh mẽ với cuộc cách mạng về sắp xếp tinh gọn bộ máy, cách mạng về thể chế. Do đó, Bộ Tài chính sẽ sửa đổi, bổ sung một cách cởi mở hơn nữa những quy định pháp lý để khuyến khích đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, khoa học, công nghệ và đặc biệt là huy động nguồn lực từ khối tư nhân thông qua hình thức hợp tác công - tư để thực hiện các mục tiêu trưởng xanh.

Tại Diễn đàn hợp tác xã quốc gia 2025 với chủ đề “Chuyển đổi sản xuất xanh cho phát triển bền vững”, Phó Thủ tướng Nguyễn Chí Dũng cũng nhấn mạnh đến vai trò của các bộ, ngành và địa phương trong việc tiếp tục hoàn thiện thể chế theo tinh thần kiến tạo, tạo lập môi trường kinh doanh thuận lợi cho kinh tế tập thể, hợp tác xã.

"Bộ Tài chính cần nghiên cứu ban hành quy định riêng nhằm tạo điều kiện cho các địa phương bố trí quỹ đất ưu tiên cho hợp tác xã nông nghiệp thuê hoặc mượn, với chính sách hỗ trợ giảm giá thuê trong giai đoạn đầu, giúp hợp tác xã có điều kiện ổn định và phát triển; đồng thời, cần đẩy mạnh tài chính xanh và thu hút đầu tư quốc tế", Phó Thủ tướng Nguyễn Chí Dũng yêu cầu.

Thời gian tới, Việt Nam sẽ phát triển các công cụ tài chính xanh phục vụ các dự án xanh. Ngân hàng Nhà nước ban hành hướng dẫn cụ thể nhằm hỗ trợ các hợp tác xã, đặc biệt là những đơn vị ứng dụng công nghệ cao trong sản xuất nông nghiệp, tiếp cận thuận lợi hơn với nguồn vốn từ các ngân hàng, tổ chức tín dụng; đồng thời, sớm ban hành các quy định, quy trình liên quan đến tín chỉ carbon, nhằm thúc đẩy kinh tế xanh và phát triển bền vững...

Còn chuyên gia kinh tế, nguyên Tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê, TS. Nguyễn Bích Lâm đề xuất, cần định kỳ biên soạn và công bố hàng năm bộ chỉ tiêu thống kê tăng trưởng xanh quốc gia, có hệ thống tiêu chí đánh giá tăng trưởng xanh cụ thể ở cấp ngành, địa phương để đảm bảo việc thực hiện tăng trưởng xanh được đo kỹ lưỡng và đánh giá một cách kịp thời, chính xác; đồng thời, nâng cao nhận thức ở cấp địa phương, khu vực doanh nghiệp. Không thể có tăng trưởng xanh nếu lãnh đạo địa phương vẫn xem phát triển kinh tế là "tăng GDP bằng mọi giá".