Vật liệu xây dựng tăng giá dồn gánh nặng lên các công trình

Từ đầu năm đến nay, giá nhiều loại chủ chốt như thép, xi măng, cát, đá... đã ghi nhận mức tăng mạnh, gây ra những hệ lụy đáng kể đối với tiến độ thi công và khả năng thanh toán tại nhiều dự án xây dựng trên cả nước.

Theo thống kê của Bộ Xây dựng, giá thép xây dựng đã tăng trung bình khoảng 12–15% so với cùng kỳ năm 2024, trong khi giá xi măng tăng 8–10%, cát xây dựng tăng hơn 20% tại một số khu vực có nhu cầu lớn như TP. Hồ Chí Minh, Hà Nội, Bình Dương. Diễn biến này kéo theo chi phí đầu vào của các công trình đội lên đáng kể, ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ và kế hoạch giải ngân vốn.

Tình trạng giá vật liệu xây dựng tăng nhanh và thiếu ổn định đang khiến nhiều chủ đầu tư, nhà thầu xây dựng gặp khó khăn trong việc cân đối tài chính và triển khai dự án theo đúng kế hoạch. Nhiều gói thầu phải điều chỉnh tiến độ, thậm chí tạm dừng chờ cập nhật lại đơn giá.

Ông Nguyễn Văn Hùng, Giám đốc một doanh nghiệp xây dựng tại Hà Nội cho biết, chi phí thi công hiện nay đã tăng khoảng 15–20% so với dự toán ban đầu. Nếu không có cơ chế điều chỉnh giá hoặc hỗ trợ kịp thời, doanh nghiệp rất khó hoàn thành công trình đúng tiến độ. Tình trạng này đặc biệt ảnh hưởng đến các dự án sử dụng vốn ngân sách nhà nước và vốn đầu tư công.

Một số địa phương cũng phản ánh, do cơ chế điều chỉnh đơn giá còn chậm, nhiều công trình đã bị chậm tiến độ từ 1–3 tháng, gây ảnh hưởng tới kế hoạch giải ngân và hiệu quả sử dụng vốn đầu tư.

Trước thực trạng trên, Bộ Xây dựng đã có văn bản đề nghị các địa phương cập nhật kịp thời chỉ số giá xây dựng, đồng thời tăng cường công tác kiểm soát thị trường vật liệu xây dựng, chống đầu cơ, thao túng giá. Bộ Tài chính cũng đang phối hợp, nghiên cứu cơ chế điều chỉnh dự toán phù hợp với biến động giá cả thị trường.

Các chuyên gia nhận định, nếu giá vật liệu xây dựng tiếp tục giữ ở mức cao hoặc tăng thêm trong những tháng cuối năm, nhiều dự án trọng điểm có nguy cơ phải giãn tiến độ, ảnh hưởng tới mục tiêu phát triển hạ tầng, thu hút đầu tư và tăng trưởng kinh tế của cả nước.

Theo các chuyên gia, có một số nguyên nhân chính làm giá gạch xây dựng – và vật liệu xây dựng nói chung – tăng mạnh trong thời gian qua tại Việt Nam. Trước tiên là chi phí đầu vào tăng cao. Giá nguyên liệu như cát, đá, than, than xít và đất sét leo thang: cát tăng khoảng 10% so với cuối 2024 (140.000 – 400.000/m3), đá và than cũng tăng mạnh. Giá than xít phục vụ đốt lò nung gạch, tăng 40–50% so với năm trước…

Cùng đó, chi phí năng lượng và vận chuyển neo cao. Giá xăng dầu, điện, khí đốt tăng (ảnh hưởng đến sản xuất xi măng, gạch nung), làm chi phí vận chuyển vật liệu tăng mạnh. Ở các vùng xa mỏ như Đắk Nông, chi phí vận chuyển cát tăng gấp 2–3 lần do khoảng cách dài. Trong khi đó, nguồn cung hạn chế.

Do quy định bảo vệ môi trường siết chặt khai thác cát, đá, đất sét, thậm chí có mỏ phải dừng hoạt động. Chưa kể thiệt hại do thiên tai như bão, lũ (ví dụ sau bão Yagi) cũng đã khiến nhiều nhà máy gạch giảm công suất hoặc ngừng hoạt động. Trong khi đó, nhu cầu sử dụng gạch nung truyền thống vẫn cao, trong khi nguồn cung giảm nhẹ.

Thêm một yếu tố nữa là “cầu” tăng cao từ đầu tư công và thị trường bất động sản. Từ đầu năm 2025 đến nay, hàng loạt dự án hạ tầng, nhà ở xã hội, giao thông trọng điểm khởi công dẫn đến “đột biến” nhu cầu vật liệu. Thị trường bất động sản hồi phục sau sửa Luật Đất đai, Luật Nhà ở, Luật Kinh doanh bất động sản cộng với đầu tư công mở rộng khiến tổng cầu vượt xa nguồn cung.

Trên thị trường, tình trạng đầu cơ, găm hàng và thao túng giá cũng tác động không nhỏ. Một số khu vực xuất hiện tình trạng đầu cơ, găm hàng (Đà Nẵng) khiến giá cát, gạch leo thang bất hợp lý. Thậm chí, Thủ tướng đã phải yêu cầu công an vào cuộc điều tra, xử lý việc thao túng thị trường này.

Cụ thể, tại Công điện số 85/CĐ-TTg về tăng cường các giải pháp quản lý, bình ổn giá vật liệu xây dựng, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã giao Bộ trưởng Bộ Xây dựng khẩn trương cho rà soát, chỉ đạo, hướng dẫn địa phương rà soát, đánh giá, tổng hợp nhu cầu vật liệu xây dựng trên địa bàn; phối hợp Bộ Nông nghiệp và Môi trường hướng dẫn, chỉ đạo địa phương quy hoạch, xác định các mỏ, nguồn cung, công suất, khả năng cung cấp để bảo đảm cân đối cung cầu, kịp thời xử lý ngay khó khăn vướng mắc, nhất là thiếu hụt cục bộ trên từng địa bàn, địa phương và trên toàn quốc.

Cùng đó, Bộ trưởng Bộ Công Thương chỉ đạo cơ quan chức năng quản lý thị trường tăng cường kiểm tra, kịp thời phát hiện, xử lý hành vi đầu cơ, găm hàng, tăng giá bất hợp lý; xử lý triệt để hàng hóa vật liệu xây dựng không rõ nguồn gốc, hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng.

Còn Bộ Công an được giao chủ trì, phối hợp các cơ quan liên quan điều tra, xử lý nghiêm tổ chức, cá nhân có hành vi thao túng thị trường, đầu cơ trục lợi trong hoạt động sản xuất, kinh doanh vật liệu xây dựng và những hành vi bao che, bảo kê, tham nhũng, làm ngơ để tình trạng vi phạm tái diễn, không xử lý triệt để.

Mặt khác, ảnh hưởng từ chuỗi cung ứng toàn cầu như tình trạng gián đoạn logistics quốc tế, giá cước vận tải tăng do khủng hoảng dầu khí và căng thẳng địa chính trị cũng góp phần làm đắt thêm chi phí nhập khẩu nguyên liệu.

Cùng với ảnh hưởng của các yếu tố thời tiết như các đợt bão lũ, thời tiết bất thường có thể làm gián đoạn sản xuất và vận chuyển gạch, gây khan hiếm, đẩy giá lên cao thì yếu tố tâm lý cũng ảnh hưởng nhất định. Việc thị trường bất động sản có dấu hiệu ấm lên, người dân có xu hướng xây dựng, sửa chữa nhà cửa cũng tạo ra tâm lý mua gạch nhiều hơn, góp phần làm giá gạch nói riêng và vật liệu xây dựng nói chung tăng.

Chịu tác động của việc tăng giá vật liệu xây dựng, tại tỉnh Sơn La, nhiều dự án, doanh nghiệp, người dân đang phải đối mặt với khó khăn khi giá tăng cao mà nguồn cung lại thiếu hụt cục bộ, làm ảnh hưởng đến kế hoạch, tiến độ thi công cũng như phát sinh nhiều chi phí không đáng có.

Giám đốc Sở Xây dựng Sơn La Đào Tài Tuệ chia sẻ, về tổng thể, nguồn cung vật liệu xây dựng trên địa bàn tỉnh vẫn cơ bản đáp ứng được nhu cầu song, nguyên nhân chính của sự thiếu hụt cục bộ là do tỷ lệ cấp phép khai thác còn thấp. Toàn tỉnh hiện chỉ có 38/162 mỏ được cấp phép khai thác và đang hoạt động, chiếm vỏn vẹn 23% so với quy hoạch được duyệt. Tỷ lệ này đã gây ra tình trạng mất cân đối cung - cầu; đặc biệt đối với đất san lấp, đá, cát xây dựng ở một số địa phương.

Theo ông Tuệ, hiện quy trình cấp phép khai thác khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường có nhiều bước và tốn thời gian, gây khó khăn cho doanh nghiệp khiến các mỏ chậm được đưa vào hoạt động. Đây là những thách thức không nhỏ mà cả cơ quan quản lý Nhà nước lẫn doanh nghiệp đang phải đối mặt.

Tương tự, UBND TP. Hà Nội cũng đã có Văn bản số 3873/UBND-ĐT gửi Bộ Xây dựng, đề nghị sớm hướng dẫn phương pháp khảo sát, điều chỉnh giá để tháo gỡ khó khăn cho các dự án đầu tư công.

Khảo sát thực tế cho thấy, từ đầu quý II/2025 đến nay, giá các loại vật liệu xây dựng chủ lực như thép, xi măng, cát, đá... đồng loạt tăng mạnh, có mặt hàng tăng 15–25% so với đầu năm. Thị trường cũng ghi nhận tình trạng khan hiếm cát xây dựng tại nhiều khu vực phía Bắc, khiến nhà thầu phải dừng thi công hoặc điều chỉnh tiến độ.

Tại một số công trình trọng điểm trên địa bàn Hà Nội như đường Vành đai 4, dự án cải tạo hồ Tây, tuyến đường nối huyện Gia Lâm với Đông Anh, nhiều gói thầu đã bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Một số nhà thầu phản ánh việc lập dự toán từ đầu năm 2024 giờ đây không còn phù hợp với giá thực tế, dẫn tới nguy cơ lỗ nặng, thậm chí bỏ dở công trình – UBND TP. Hà Nội dẫn chứng.

Các chuyên gia xây dựng cảnh báo, nếu giá vật liệu tiếp tục tăng không kiểm soát và không có cơ chế cập nhật kịp thời, các dự án đầu tư công sẽ không chỉ chậm tiến độ mà còn ảnh hưởng đến giải ngân, qua đó kéo lùi tăng trưởng kinh tế địa phương.

Giá vật liệu xây dựng tăng cao không chỉ là bài toán kỹ thuật mà còn là một thách thức chính sách cần hành động nhanh từ cả trung ương và địa phương. Những kiến nghị như của Hà Nội nếu không được phản hồi kịp thời sẽ khiến hàng loạt công trình công rơi vào trạng thái “tắc nghẽn” – điều không thể chấp nhận trong giai đoạn nước rút giải ngân đầu tư công hiện nay.