Những yếu tố thúc đẩy khủng hoảng cháy rừng châu Âu năm 2025

Mùa Hè kéo dài với nắng nóng cực đoan và hạn hán đã đẩy nhiều khu vực rộng lớn của châu Âu vào tình trạng khủng hoảng cháy rừng nghiêm trọng, buộc hàng loạt khu dân cư phải sơ tán, gây thương vong và thiệt hại nặng nề cho rừng, đất nông nghiệp và cơ sở hạ tầng.

Dữ liệu giám sát của Ủy ban châu Âu (EC) cho thấy mức độ khẩn cấp: khoảng 439.568 ha đã bị thiêu rụi từ đầu năm đến nay, hơn gấp đôi mức trung bình 19 năm tính tới thời điểm này trong mùa. Mới đây, Chính phủ Estonia ngày 14/8 cho biết sẽ ban hành sắc lệnh công nhận nước này trải qua điều kiện thời tiết khắc nghiệt bất thường trong giai đoạn từ tháng 4 đến tháng 7 năm nay, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản xuất nông nghiệp. Trên cơ sở đó, Estonia dự kiến sẽ đề nghị Ủy ban châu Âu hỗ trợ khẩn cấp cho nông dân.

Các nhà khoa học và chuyên gia quản lý thiên tai cho rằng sự gia tăng các vụ cháy cực đoan là kết quả của sự kết hợp giữa yếu tố khí hậu và con người. Ông Bogdan Antonescu, nhà nghiên cứu vật lý khí quyển tại Đại học Bucharest (Romania), nhận định nguyên nhân khoa học chính liên quan tới biến đổi khí hậu. Tình trạng ấm lên toàn cầu làm khô thảm thực vật và kéo dài hạn hán, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho cháy bùng phát ở những khu vực trước đây ít bị ảnh hưởng.

Ông Kostas Lagouvardos, thuộc Đài quan sát Quốc gia Athens (Hy Lạp), cho biết biến đổi khí hậu không trực tiếp gây cháy, nhưng tạo môi trường lý tưởng để cháy khởi phát và lan rộng. Chuyên gia quản lý thảm họa Efthymios Lekkas (Hy Lạp) cho biết khoảng 90% vụ cháy ở nước này liên quan đến hoạt động của con người – từ sự bất cẩn trong sinh hoạt cho tới cố ý phóng hỏa. Ông kêu gọi tăng cường phòng ngừa, xử phạt nghiêm và nâng cao nhận thức cộng đồng song song với cải thiện năng lực chữa cháy.

Tại Italy, các nhà khí hậu học chỉ ra sự thay đổi các mô hình tuần hoàn khí quyển khiến vùng áp suất cao (anticyclone) châu Phi dịch xa hơn về phía Bắc, giữ nhiệt tại Địa Trung Hải và làm tăng nhiệt độ biển – yếu tố có thể làm gia tăng các hiện tượng thời tiết cực đoan.

Ông Brane Gregorcic, nhà khí tượng tại Cơ quan Môi trường Slovenia, cho biết ấm lên toàn cầu đang làm các đợt nắng nóng dữ dội hơn và mô hình mưa thất thường, dẫn tới chu kỳ hạn hán rồi mưa lớn, gây khó khăn cho cả phòng ngừa và phục hồi sau cháy.

Trung tâm Nghiên cứu chung của  Ủy ban châu Âu cảnh báo mùa cháy rừng năm nay vẫn chưa thể kết thúc. Chỉ số thời tiết cháy rừng và dự báo 7 ngày cho thấy mức nguy hiểm “cực đoan tới rất cực đoan” ở nhiều nơi, với mô hình khí hậu mùa cho thấy nhiệt độ cao hơn trung bình có thể kéo dài tới tháng 9 tại một số khu vực của Pháp, Bắc Italy và Hungary, trong khi lượng mưa dự báo  vẫn thấp hơn mức bình thường ở phần lớn Nam và Trung Âu.

Các chuyên gia và quan chức cho rằng ứng phó cần kết hợp hỗ trợ chiến thuật khẩn cấp – như điều động lực lượng và phương tiện chữa cháy quốc tế, trang thiết bị tốt hơn và tuần tra ban đêm – với chiến lược trung và dài hạn, bao gồm quản lý rừng và đất hiệu quả hơn, hệ thống phòng ngừa và giám sát tốt hơn, xử lý nghiêm hành vi phóng hỏa và bất cẩn, cùng các nỗ lực cắt giảm khí thải gây hiệu ứng nhà kính vốn đang làm trầm trọng thêm tình trạng nắng nóng và hạn hán.

Ông Lagouvardos cảnh báo Địa Trung Hải đã trở thành một trong những “điểm nóng” khí hậu nghiêm trọng nhất thế giới, nhấn mạnh rằng nỗ lực cứu hỏa giúp bảo vệ tính mạng và tài sản trong ngắn hạn, nhưng chỉ có đầu tư bền vững vào phòng ngừa, quy hoạch và chính sách khí hậu mới giảm được thiệt hại về người và kinh tế trong các mùa cháy rừng tương lai.