Công nghiệp chế tạo - Từ vị thế gia công đến khát vọng cạnh tranh sòng phẳng

Ngành công nghiệp chế tạo Việt Nam đang đứng trước một ngã rẽ lịch sử. Từ vị thế chủ yếu là gia công, lắp ráp, ngành này đang được kỳ vọng sẽ "nâng tầm" để cạnh tranh sòng phẳng trên thị trường khu vực và toàn cầu. Đây là khát vọng lớn lao, nhưng cũng đầy rẫy thách thức.

Theo các chuyên gia, con đường phía trước của ngành công nghiệp chế tạo đòi hỏi bước chuyển mình mạnh mẽ, từ chính sách vĩ mô đến nỗ lực tự thân của từng doanh nghiệp, cùng các giải pháp đột phá để lĩnh vực này có thể bứt phá, vươn tầm.

Tháo gỡ những điểm nghẽn

Theo Hiệp hội Công nghiệp hỗ trợ Việt Nam (VASI), kỳ vọng nâng tầm là rất lớn, nhưng thực tế cho thấy ngành công nghiệp chế tạo Việt Nam đang phải đối mặt với nhiều thách thức mang tính hệ thống. Đó không chỉ là những rào cản trong nội tại doanh nghiệp mà còn chịu ảnh hưởng từ môi trường kinh doanh và những biến động toàn cầu.

Ông Phan Đăng Tuất, Chủ tịch Hiệp hội VASI cho hay, điểm nghẽn cố hữu đầu tiên chính là bài toán về nguồn nhân lực chất lượng cao. Mặc dù có lực lượng lao động dồi dào, nhưng tỷ lệ kỹ sư, kỹ thuật viên có tay nghề cao, chuyên môn sâu, đáp ứng được yêu cầu của các dây chuyền sản xuất hiện đại vẫn còn thấp. Theo ý kiến của nhiều doanh nghiệp trong ngành, có một khoảng cách lớn giữa chương trình đào tạo và thực tiễn sản xuất. Các trường học còn nặng về lý thuyết, thiếu trang thiết bị thực hành hiện đại, và đội ngũ giảng viên thiếu kinh nghiệm thực tế. Điều này dẫn đến tình trạng sinh viên tốt nghiệp phải mất nhiều thời gian và chi phí để đào tạo lại tại doanh nghiệp. Tình trạng này càng trở nên nan giải hơn trong các ngành đòi hỏi sự chính xác và công nghệ cao như cơ khí, chế tạo linh kiện. Các doanh nghiệp khó mở rộng sản xuất, chậm đổi mới công nghệ và phụ thuộc vào chuyên gia nước ngoài.

Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, các doanh nghiệp chế tạo Việt Nam phải đối mặt với áp lực cạnh tranh khốc liệt từ cả trong và ngoài nước. Các tập đoàn đa quốc gia yêu cầu ngày càng cao về chất lượng, tiêu chuẩn kỹ thuật và thời gian giao hàng. Các biến động kinh tế toàn cầu, như chiến tranh thương mại, xung đột địa chính trị, càng làm tăng thêm rủi ro cho chuỗi cung ứng.

Theo các chuyên gia, để đối phó với những thách thức này, nhiều doanh nghiệp đã bắt đầu có sự chuyển mình, tập trung vào đa dạng hóa thị trường và minh bạch hóa chuỗi cung ứng. Việc không "bỏ trứng vào một giỏ" không chỉ là chiến lược kinh doanh thông minh mà còn là giải pháp sống còn để giảm thiểu rủi ro khi một thị trường lớn gặp biến động.

Ông Đặng Thanh Bình, Giám đốc Công ty cổ phần Công nghiệp TCI - đơn vị gia công chi tiết máy và sản xuất máy móc tự động hóa với gần 20 năm kinh nghiệm, cho hay, để nâng tầm ngành công nghiệp cơ khí và chế tạo, việc đầu tư vào công nghệ cao là điều kiện tiên quyết. Tuy nhiên, theo phản ánh từ các doanh nghiệp, đây lại là một thách thức lớn. Nguồn vốn đầu tư cho máy móc hiện đại, dây chuyền tự động hóa và hoạt động nghiên cứu - phát triển (R&D) là rất lớn, vượt quá khả năng của phần lớn doanh nghiệp vừa và nhỏ. Bên cạnh đó, việc tuân thủ các tiêu chuẩn kỹ thuật và an toàn khắt khe của các thị trường khó tính cũng là một rào cản. Nhiều doanh nghiệp còn thiếu kinh nghiệm trong việc xây dựng hệ thống quản lý chất lượng đạt chuẩn quốc tế (ISO/TS, IATF…), gây khó khăn khi muốn tham gia vào chuỗi cung ứng của các tập đoàn đa quốc gia.

Chuyển mình và lộ trình bứt phá

Trước những thách thức không nhỏ, ngành công nghiệp chế tạo Việt Nam đang cho thấy những dấu hiệu chuyển mình mạnh mẽ, từ nhận thức đến hành động, hướng tới mục tiêu cạnh tranh sòng phẳng trên thị trường quốc tế.

Một trong những tư duy cốt lõi đang được các hiệp hội và doanh nghiệp đẩy mạnh là "nội địa hóa" và "liên kết đa chiều". Nội địa hóa không chỉ giúp giảm sự phụ thuộc vào nguồn nguyên liệu nhập khẩu, mà còn là con đường để nâng cao năng lực sản xuất và tạo ra giá trị gia tăng trong nước. Để làm được điều này, sự liên kết giữa khu vực công - tư - viện - trường là yếu tố then chốt. Nhà nước cần đóng vai trò kiến tạo, xây dựng các chính sách ưu đãi đủ mạnh để khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ và R&D. Các cơ sở đào tạo cần cải cách chương trình học, tăng cường thực hành, gắn kết chặt chẽ với nhu cầu của doanh nghiệp. Doanh nghiệp cần chủ động hợp tác với các viện nghiên cứu để phát triển sản phẩm mới, và với các trường học để đào tạo nhân lực theo đơn đặt hàng, ông Phan Đăng Tuất, cho hay.

Ở góc nhìn của các doanh nghiệp FDI đang đầu tư tại Việt Nam, ông Otsuka Tetsuhisa, Thành viên Hội đồng quản trị NC Network Japan và CEO Công ty cổ phần NC Network Việt Nam cho hay, chính sự phụ thuộc vào một vài thị trường xuất khẩu lớn đã tạo ra những rủi ro đáng kể cho các doanh nghiệp công nghiệp chế tạo Việt Nam trong thời gian qua. Chính vì vậy, các doanh nghiệp ngành này cần tích cực tìm kiếm và mở rộng sang các thị trường mới nổi, tận dụng các Hiệp định Thương mại tự do (FTA) mà Việt Nam đã ký kết. Bên cạnh đó, việc minh bạch hóa chuỗi cung ứng bằng các công nghệ như blockchain, QR code cũng là một lợi thế cạnh tranh dài hạn. Điều này không chỉ giúp đáp ứng các yêu cầu khắt khe về nguồn gốc xuất xứ, lao động và môi trường từ các thị trường phát triển mà còn xây dựng niềm tin với khách hàng toàn cầu về một sản phẩm "Made in Vietnam" chất lượng và có trách nhiệm.

Trong bối cảnh toàn ngành đang nỗ lực chuyển mình, các sự kiện kết nối và giao thương như Triển lãm giao thương quốc tế ngành công nghiệp chế tạo FBC ASEAN 2025 do NC network cùng Hiệp hội Công nghiệp hỗ trợ Việt Nam (VASI) phối hợp tổ chức tại Hà Nội vào trung tuần tháng 9 sắp tới, có vai trò đặc biệt quan trọng. Sự kiện này là một "cầu nối" hiệu quả, giúp doanh nghiệp Việt kết nối trực tiếp với hơn 50 nhà mua hàng uy tín quốc tế như Mitsubishi Electric, Toto, Denso, FujiFilm... Đây không chỉ là cơ hội để tìm kiếm đối tác chiến lược mà còn là nơi để doanh nghiệp Việt tiếp cận, học hỏi và chuyển giao công nghệ mới nhất trong lĩnh vực cơ khí, tự động hóa, linh kiện điện - điện tử, gia công chính xác. Triển lãm không chỉ đơn thuần là nơi trưng bày, mà còn là một diễn đàn để các chuyên gia chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm thông qua các hội thảo chuyên sâu, giúp doanh nghiệp Việt nâng cao năng lực sản xuất và quản trị, từ đó tự tin tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

Là 1 doanh nghiệp tham dự FBC ASEAN 2025, ông Đặng Thanh Bình, Giám đốc Công ty cổ phần Công nghiệp TCI bày tỏ sự kỳ vọng, triển lãm là 1 nơi quy tụ rất nhiều các nhà mua hàng (Buyer) đến từ các nền công nghiệp phát triển, nhất là khách hàng đến từ khu vực kinh tế tư nhân. Tại đây, năm nay, TCI sẽ đưa những công nghệ và thương hiệu của mình để quảng bá rộng khắp hơn đến khách hàng. Qua đó, TCI kỳ vọng nắm bắt được xu hướng khách hàng, về công nghệ, về sản phẩm hay cách thức tiếp cận với họ. Tin rằng, không chỉ TCI mà nhiều doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ, công nghiệp chế tạo Việt Nam có được những khách hàng mới, đối tác mới, những ký kết hợp tác triển vọng trong tương lai đóng góp một phần bé nhỏ để thúc đẩy thương hiệu công nghiệp Việt Nam trong lòng khách hàng và bạn bè quốc tế.

Ngành công nghiệp chế tạo Việt Nam đang bước vào một giai đoạn bản lề. Những thách thức về nhân lực, công nghệ và thị trường đòi hỏi một sự chuyển mình mạnh mẽ, quyết liệt. Với sự dẫn dắt của các chính sách vĩ mô, sự hỗ trợ từ Chính phủ, các cơ quan ban ngành, hiệp hội và các tổ chức, doanh nghiệp sẽ thúc đẩy tinh thần chủ động, không ngừng học hỏi vươn lên, để tạo đà cho ngành công nghiệp chế tạo Việt Nam bứt phá. Đây cũng chính là cơ hội giúp doanh nghiệp Việt nâng tầm năng lực, tự tin làm chủ công nghệ và viết nên câu chuyện thành công trên con đường cạnh tranh sòng phẳng trong chuỗi cung ứng toàn cầu.