Chuyển mình vì không khí sạch - Bài cuối: Tầm nhìn chính sách cho hành trình xanh hóa

Ô nhiễm không khí không còn là vấn đề riêng lẻ của một thành phố hay quốc gia nào. Từ châu Á tới châu Âu, làn sương bụi mịn đang lặng lẽ bao phủ đời sống hàng triệu người, gây tổn hại nghiêm trọng tới sức khỏe cộng đồng, hệ sinh thái và năng suất lao động. Điểm chung ở những nơi đang làm tốt không nằm ở công nghệ hiện đại hay nguồn lực vượt trội, mà ở tầm nhìn chính sách: xác định rõ giao thông và quy hoạch đô thị là hai trụ cột then chốt để cải thiện chất lượng không khí.

Từ Trung Quốc - đất nước từng gắn liền với hình ảnh "bầu trời xám" - đến các đô thị châu Âu như Oslo (Na Uy) hay London (Anh) - nơi đang hướng tới giao thông không phát thải, một loạt chiến lược đã được triển khai: giảm lượng xe cá nhân, mở rộng mạng lưới giao thông công cộng, thúc đẩy xe điện và siết chặt tiêu chuẩn khí thải. Bài học từ những mô hình thành công này đang dần trở thành kim chỉ nam cho các thành phố muốn phát triển bền vững mà không phải đánh đổi bằng môi trường sống.

Trung Quốc: Quyết liệt từ chính sách đến hạ tầng

Từng được xem là “điểm đen ô nhiễm” của thế giới, Trung Quốc đã có những bước đi táo bạo để cải thiện chất lượng không khí trong thập kỷ qua.

Tại Bắc Kinh, nơi từng có những ngày chỉ số báo cáo chất lượng không khí hàng ngày (AQI) vượt ngưỡng nguy hiểm, chính quyền đã triển khai các biện pháp hạn chế phương tiện cá nhân nghiêm ngặt: cấp biển số ô tô qua hình thức xổ số, giới hạn xe mới lưu thông, đồng thời cấm xe máy chạy xăng tại nhiều khu vực. Một số thành phố như Nam Ninh đã tiến tới “thành phố không xe máy” chỉ sau hơn một thập kỷ, nhờ vào chiến lược tổng thể, có lộ trình rõ ràng và hỗ trợ chuyển đổi hiệu quả.

Cùng với đó là làn sóng đầu tư quy mô lớn vào xe điện và giao thông công cộng. Đến năm 2024, hơn 50 thành phố tại Trung Quốc có hệ thống metro, và hàng trăm thành phố vận hành xe buýt điện hoặc hybrid. Thâm Quyến và Quảng Châu đã thay thế toàn bộ xe buýt bằng xe điện.

Không dừng lại ở đó, Trung Quốc còn nổi bật với việc phát triển công nghệ đốt rác phát điện. Hơn 1.000 nhà máy điện rác trên khắp cả nước, như nhà máy ở Tân Hương (Hà Nam), mỗi ngày xử lý khoảng 1,1 triệu tấn rác, vừa giảm ô nhiễm, vừa sản xuất điện năng. Đặc biệt, tiêu chuẩn khí thải tại nhiều nơi còn cao hơn quy chuẩn châu Âu.

Luật Bảo vệ Môi trường sửa đổi năm 2015 cùng Chiến lược giao thông xanh 2021–2035 và mô hình kinh tế tuần hoàn “3R” (giảm thiểu, tái sử dụng, tái chế) đang trở thành khung pháp lý chủ chốt giúp quốc gia này chuyển mình từ ô nhiễm nặng nề sang hướng đi phát triển xanh, thông minh và bền vững.

Thái Lan: Những bước đi táo bạo

Thủ đô Bangkok từng là điểm nóng về ô nhiễm do mật độ xe cá nhân cao. Tuy nhiên, kể từ đầu năm 2025, thành phố này đã miễn phí giao thông công cộng vào giờ cao điểm, giúp tỷ lệ sử dụng metro và xe buýt tăng vọt, đồng thời giảm rõ rệt lưu lượng ô tô.

Về mặt chiến lược, Thái Lan đặt mục tiêu đến năm 2030, 30% xe sản xuất trong nước là xe điện – một tỷ lệ đầy tham vọng. Hàng loạt chính sách ưu đãi như miễn thuế nhập khẩu, trợ cấp hạ tầng sạc và khấu trừ thuế được áp dụng cho doanh nghiệp và người tiêu dùng.

Không chỉ chú trọng phương tiện xanh, Thái Lan cũng thể hiện cam kết bảo vệ môi trường qua việc ban hành lệnh cấm toàn diện nhập khẩu rác thải điện tử từ ngày 24/6/2025. Với 463 mặt hàng bị cấm, lệnh này không chỉ chặn đứng dòng rác độc hại tràn vào quốc gia, mà còn là bước ngoặt trong việc xây dựng nền kinh tế tuần hoàn, giải quyết vấn nạn ô nhiễm đất, nước và không khí do tái chế rác thải điện tử không an toàn.

Châu Âu: Tiên phong trong hành động và tư duy chính sách

Thành phố Oslo của Na Uy đang hiện thực hóa giấc mơ đô thị không phát thải với hệ thống xe buýt, tàu điện và phà điện đồng bộ, taxi diesel bị cấm vào trung tâm ở một số khung giờ. Tại London, chính sách vùng khí thải cực thấp (ULEZ) đã bao phủ toàn thành phố từ năm 2023, góp phần cắt giảm mạnh nồng độ nitơ dioxide (NO2) trong không khí.

Đặc biệt, nghiên cứu tại Anh cho thấy, trong thập kỷ qua, khí NO2 giảm 35%, bụi mịn PM2.5 giảm 30%, nhờ sự phát triển của xe điện và các vùng không khí sạch. Với hơn 20% xe mới hiện nay là xe điện, Anh đang tiến gần hơn tới mục tiêu làm sạch không khí, dù vẫn cần giải quyết triệt để các nguồn gây ô nhiễm khác như lò hơi đốt gas hay lò sưởi đốt củi.

Ở Milan, Italy, khu vực “Zone C” thu phí ô nhiễm kết hợp với chính sách mở rộng không gian đi bộ, mạng lưới xe đạp đã góp phần tạo dựng một đô thị lịch sử nhưng xanh sạch.

Chìa khóa của phát triển đô thị xanh

Từ châu Á tới châu Âu, một mẫu số chung trong chuyển đổi xanh là đầu tư nghiêm túc vào giao thông công cộng chất lượng cao. Tàu điện, xe buýt sạch, mạng lưới kết nối tốt, giá vé hợp lý, trạm sạc điện phủ rộng - tất cả góp phần thay đổi thói quen di chuyển và giảm đáng kể khí thải.

Ngoài ra, các công cụ chính sách như thu phí ô nhiễm, hỗ trợ “đổi xe cũ lấy xe điện mới” và quy định kỹ thuật nghiêm ngặt (như ở Trung Quốc với xe đạp điện không quá 25 km/h, pin chống cháy nổ...) là các yếu tố không thể thiếu.

Tính đến năm 2024, lượng xe điện toàn cầu đạt gần 56 triệu chiếc, trong đó Trung Quốc chiếm hơn 50%, khẳng định vai trò đầu tàu trong xu hướng giao thông không phát thải.

Đô thị xanh là kết quả của lựa chọn chính sách, không phải điều tất yếu. Cuộc chiến chống ô nhiễm không khí là một hành trình dài, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa chính sách, công nghệ và cộng đồng. Các mô hình thành công từ Trung Quốc, Thái Lan đến châu Âu đã chứng minh: nếu có tầm nhìn đủ xa, hành động đủ quyết liệt, và sự đồng thuận xã hội đủ mạnh, đô thị xanh là mục tiêu hoàn toàn khả thi.

Trong bối cảnh khủng hoảng khí hậu và áp lực dân số đô thị ngày càng gia tăng, việc lựa chọn con đường phát triển bền vững không còn là một lựa chọn tốt, mà là lựa chọn duy nhất.