Chuyển mình vì không khí sạch - Bài 1: Xanh hóa đô thị từ chỉ đạo đến hành động thực chất

Mỗi ngày vượt hơn 50 km từ vùng ven về nội đô làm việc, vợ chồng chị Bùi Thị Hà – cư dân thôn Xuân Nộn, Hà Nội – không coi đó trở ngại khi được sống trong bầu không khí trong lành.

Không riêng gì chị Hà, ngày càng nhiều gia đình trẻ ở Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh sẵn sàng đi xa hơn để được hít thở trong lành hơn – là điều xa xỉ ở các đô thị lớn. Câu chuyện nhỏ này phản ánh một thực tế, ô nhiễm không khí ở Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh đã đạt đến ngưỡng báo động.

Điều này đòi hỏi một chuyển biến mạnh mẽ về tư duy và hành động – không chỉ ở cấp quản lý, mà cả trong lối sống, thói quen di chuyển và lựa chọn phương tiện của từng người dân.

Từ những câu chuyện thực tế sống động, phóng viên Thông tấn xã Việt Nam thực hiện loạt bài đưa ra góc nhìn về tình trạng ô nhiễm môi trường không khí ở các thành phố lớn đòi hỏi giải pháp quyết liệt từ các địa phương, đi đầu là thành phố Hà Nội.

Cùng với đó, các tác giả cũng đặt ra những vấn đề đang rất thời sự về lộ trình chuyển từ xe xăng sang xe điện, đầu tư cho hạ tầng giao thông công cộng để đáp ứng nhu cầu đi lại, chuyển đổi xe của người dân.

Bài 1: Xanh hóa đô thị từ chỉ đạo đến hành động thực chất

Chỉ thị 20/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ về một số nhiệm vụ cấp bách, quyết liệt ngăn chặn, giải quyết tình trạng ô nhiễm môi trường không chỉ là một mệnh lệnh hành chính, mà là bước đi trong lộ trình tái thiết môi trường sống – nền tảng cho phát triển xanh, sạch và bền vững.

* Chọn nơi an cư vì môi trường sạch hơn

"Không khí và môi trường sạch hơn là yếu tố quyết định để chọn nơi an cư lâu dài cho gia đình mặc dù mỗi ngày phải di chuyển quãng đường dài. Nơi tôi làm việc nằm trong vùng Vành đai 1 của Thành phố nên rất ô nhiễm. Nhưng sau khi trở về nhà, được "hít hà" không khí trong lành, thoáng đãng, lại cho cảm giác khoan khoái, dễ chịu", chị Hà tươi cười chia sẻ.

Chị Hoàng Thị Bích Mong, được ví như “Kiến trúc sư xanh” của xóm Xanh, thôn Xuân Nộn - người đã gắn bó gần nửa cuộc đời tại nơi đây nói với chúng tôi: "Cùng với sự phát triển của Hà Nội, Xuân Nộn nay đã phát triển mạnh và đẹp hơn xưa. Điều hay nhất là ở chỗ dù đã và đang phát triển nhưng môi trường ở đây tương đối trong lành, không gian đẹp, thoáng.

Còn Bí thư thôn Xuân Nộn, xã Thư Lâm Lê Thị Dĩnh khẳng định, vấn đề môi trường được thôn rất quan tâm và thực hiện hiệu quả. Thực tế, nhiều người đến nơi đây đều cho cảm nhận là không khí thoáng, "dễ thở", không gian sạch, đẹp.

“Bản thân tôi đã vận động mọi người trong thôn làm vườn hoa trước cửa nhà văn hóa thôn tạo cảnh quan đô thị, song quan trọng hơn nó góp phần làm trong lành không khí, cuộc sống sẽ trở nên vui tươi hơn, con người sẽ sống khỏe hơn", Bí thư thôn Xuân Nộn vui vẻ nói với tôi và chỉ tay ra vườn hoa đang đua nở khoe sắc.

Chọn không gian thoáng, sạch, chất lượng không khí tốt để an cư giờ đã thành xu hướng, trên thực tế đã có rất nhiều người nhà ở nội thành đã chuyển ra ngoại thành sinh sống với những tiêu chí trên.

Không còn chỉ xoay quanh yếu tố số 1 là vị trí như trước, môi trường sống hiện đang dần trở thành một trong những tiêu chí hàng đầu khi người mua nhà lựa chọn nơi an cư, cũng như khi nhà đầu tư đánh giá tiềm năng gia tăng giá trị của bất động sản.

Theo Hội Môi giới Bất động sản Việt Nam (VARS), sự thay đổi này xuất phát từ thực trạng ô nhiễm môi trường đô thị và tác động hậu COVID-19 khiến lối sống chuyển hướng mạnh mẽ theo nguyên tắc đề cao sức khỏe. Người mua nhà hiện đang quan tâm nhiều hơn đến chất lượng không khí, mảng xanh, cộng đồng dân cư… và sẵn sàng chi trả thêm cho một ngôi nhà xanh.

Câu chuyện nhỏ ở một khu vực thuộc ngoại thành Hà Nội cũng như xu hướng chọn nơi an cư khiến chúng ta phải suy ngẫm trước thực trạng ô nhiễm nghiêm trọng hiện nay nhất là ở hai thành phố lớn là Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh.

*Đô thị lớn ô nhiễm nghiêm trọng

Thực tế, trong 10 năm gần đây, tình trạng ô nhiễm không khí ở các đô thị lớn đã tăng lên mức “đáng lo ngại”, tập trung tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh. Điều này đã gây ảnh hưởng lớn đến tâm lý, sức khỏe của người dân và gián tiếp tác động đến phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Việc thực hiện đồng bộ các giải pháp đề hướng tới xây dựng Việt Nam xanh, sạch, đẹp, phát triển bền vững là mục tiêu rất quan trọng trong kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, hướng tới Net Zero (phát thải ròng bằng 0) trước năm 2050.

Chủ tịch Hội Không khí sạch Việt Nam Hoàng Dương Tùng thông tin, qua các số liệu quan trắc của nhiều năm cho thấy, hiện nay chất lượng môi trường không khí ở trong nội đô Hà Nội bị suy giảm nghiêm trọng trong rất nhiều ngày, nhiều tháng và đặc biệt là từ tháng 10 năm trước đến tháng 4 năm sau, là vào mùa đông, chỉ số chất lượng không khí nhiều ngày là ở màu đỏ, màu tím rồi màu nâu. Một điều lo ngại nữa là xu thế đó có chiều hướng không giảm mà lại tăng qua nhiều năm. Ô nhiễm là vấn đề nóng của Hà Nội, của nội đô Hà Nội.

Theo Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), tại thành phố Hà Nội, mức độ ô nhiễm môi trường không khí tại một số thời điểm trong năm thuộc nhóm cao trên thế giới, các thông số môi trường nước các sông ở nội thành vượt giới hạn cho phép nhiều năm liên tục. Nồng độ PM2.5 trung bình năm vào khoảng 47ug/m3 (vượt ngưỡng QCVN 05:20023/BTNMT cho phép là 25ug/m3). Thống kê của Cục Môi trường cho thấy, từ tháng 10 đến tháng 12/2024, Hà Nội đã xảy ra 4 đợt ô nhiễm không khí kéo dài. Có những ngày, chỉ số ô nhiễm môi trường ở mức “rất xấu”, có nhiều nguy cơ ảnh hưởng tới sức khỏe người dân và cộng đồng.

Đối với TP. Hồ Chí Minh, với mật độ dân số cao và giao thông tắc nghẽn, Thành phố này đang phải đối mặt với tình trạng ô nhiễm không khí nghiêm trọng. Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, chỉ số chất lượng không (AQI) tại TP. Hồ Chí Minh trong những tháng đầu năm 2025 dao động từ 150 - 200, mức độ ô nhiễm đủ nguy hiểm đối với sức khỏe người dân. Điều này không chỉ đe dọa sức khỏe cộng đồng mà còn gây ra hậu quả nặng nề cho môi trường.

Đã đến lúc, các cơ quan liên ngành và người dân cần thực hiện ngay những hành động mạnh mẽ để bảo vệ sức khỏe và chất lượng cuộc sống của cộng đồng.

*Hành động sớm, quyết liệt vì "Môi trường xanh"

Tiến sĩ Hoàng Văn Thức, Cục trưởng Cục Môi trường cho biết, để khắc phục ô nhiễm và quản lý chất lượng môi trường không khí trong giai đoạn 2025-2030 nói chung và thực hiện tốt Chỉ thị 20 /CT-TTg cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp trong đó tập trung vào các vấn đề như: Hoàn thiện hệ thống chính sách pháp luật về kiểm soát, quản lý chất thải không khí; nghiên cứu, ứng dụng và chuyển giao khoa học công nghệ; kiểm soát, giảm thiểu nguồn phát thải, khí thải từ hoạt động công nghiệp...

Riêng đối với giải pháp quản lý phát thải từ hoạt động giao thông, tăng cường hệ thống giao thông công cộng và chuyển đổi giao thông xanh, thân thiện với môi trường, ông Hoàng Văn Thức cho rằng, cần phải thiết lập và triển khai thực hiện "vùng phát thải thấp" tại Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh và khuyến khích các tỉnh, thành phố khác áp dụng, thực hiện.

Chỉ thị số 20/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ giao rất nhiều nhiệm vụ, giải pháp cho tất cả các bộ, ngành, địa phương trong toàn quốc, trong đó tập trung vào các đô thị lớn, đặc biệt là thành phố Hà Nội. Cụ thể như đến ngày 01/7/2026, đến ngày 01 tháng 7 năm 2026 không có xe mô tô, xe gắn máy sử dụng nhiên liệu hóa thạch lưu thông trong Vành đai 1; từ ngày 01 tháng 01 năm 2028 không có xe mô tô, xe gắn máy, hạn chế xe ô tô cá nhân sử dụng nhiên liệu hóa thạch lưu thông trong đường Vành đai 1, Vành đai 2; từ năm 2030 tiếp tục mở rộng thực hiện trong đường Vành đai 3.

Phó Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội Dương Đức Tuấn cho biết, để thực hiện tốt vấn đề bảo vệ môi trường nói chung cũng như Chỉ thị 20/CT-TTg về một số nhiệm vụ cấp bách, quyết liệt ngăn chặn, giải quyết tình trạng ô nhiễm môi trường, Hà Nội sẽ nghiên cứu một cơ chế chính sách nhằm hỗ trợ chuyển đổi phù hợp nhất nhất cho nhân dân, đặc biệt người sử dụng phương tiện chạy bằng xăng dầu trong khu vực vành đai trung tâm của thủ đô.

Thành phố sẽ đưa ra chế độ ưu đãi nhất để đổi các phương tiện, thậm chí hỗ trợ vào cả giá thành. Luật Thủ đô cũng khuyến khích việc này, thậm chí các phương tiện xanh, sạch thì được miễn gần như 100% lệ phí trước bạ, phí đăng ký. Bên cạnh đó, khi chuyển đổi phương tiện với mốc ngày 1.7.2026, trạm sạc cho các xe sử dụng điện sẽ chuẩn hóa lại quy hoạch. Nhiệm vụ về đầu tư công của thành phố để kiện toàn trạm sạc phù hợp, song song với việc phải bảo đảm an toàn.

Ông Tuấn nhấn mạnh trong vành đai 1 và 2, Hà Nội cũng phải tổ chức mạng lưới hệ thống giao thông công cộng đa phương thức thích hợp nhất, hiện đại nhất, thông minh nhất. Hiện nay khu vực vành đai 1 có 45 tuyến xe buýt với 535 xe, trong đó có 11 tuyến xe buýt điện với 126 xe. Hà Nội sẽ cấu trúc lại mạng lưới này.

Theo ông Tuấn, vận tải hành khách công cộng càng tăng cao thì càng kiểm soát được phương tiện cá nhân. “Tôi hy vọng lợi ích hài hòa trong vấn đề này sẽ bảo đảm hết tất cả, không có hiện tượng đột ngột, đứt gãy, khó khăn, bất khả thi. Những nội dung này phải cố gắng cao độ, quyết liệt mới thực hiện được”, ông Tuấn mong muốn

Sở Xây dựng Hà Nội đang lấy ý kiến các sở, ngành và đơn vị liên quan cho dự thảo Nghị quyết về chuyển đổi phương tiện xanh (xe điện) và phát triển hệ thống trạm sạc trên địa bàn. Văn bản đưa ra một số chính sách về hỗ trợ tài chính và ưu đãi; biện pháp hạn chế và điều tiết phương tiện gây ô nhiễm; chính sách phát triển và hỗ trợ hạ tầng năng lượng sạch. Dự thảo đang được hoàn thiện để báo cáo UBND thành phố trình HĐND xem xét thông qua tại kỳ họp tháng 9/2025.

Đối với TP. Hồ Chí Minh, để thực hiện tốt vấn đề này, Thành phố đang đẩy nhanh lộ trình chuyển đổi phương tiện vận tải hành khách công cộng bằng năng lượng sạch, hướng đến mục tiêu năm 2030, toàn bộ xe buýt trên địa bàn thành phố sử dụng điện hoặc năng lượng xanh.

Theo ông Ngô Hải Đường, Trưởng phòng Quản lý vận tải đường bộ (Sở Xây dựng TP. Hồ Chí Minh), việc chuyển đổi 100% xe buýt sang chạy bằng điện, năng lượng xanh là nội dung nổi bật trong giai đoạn 1 của Đề án kiểm soát khí thải phương tiện giao thông, do Sở Xây dựng TP. Hồ Chí Minh chủ trì thực hiện với các đề xuất cụ thể như: ban hành chính sách hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi phương tiện, phát triển trạm sạc và xây dựng lộ trình đầu tư hạ tầng phù hợp.

Môi trường xanh với không khí trong lành là điều kiện vô cùng cần thiết trong cuộc sống hiện nay, tạo tiền đề và là yếu tố quan trọng đối với sự phát triển bền vững của đất nước trong kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Tôi vẫn còn nhớ lời phát biểu của Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan tại một hội thảo về vấn đề môi trường: “Phát triển bền vững không phải là một khẩu hiệu. Nó là một lời hứa của thế hệ hôm nay với thế hệ mai sau. Chúng ta được dạy rằng, phát triển bền vững là sự cân bằng giữa ba trụ cột: tăng trưởng kinh tế, an sinh xã hội, và bảo vệ môi trường. Nhưng thực tế, không ít nơi đã bị cuốn theo lợi ích trước mắt, đánh đổi môi trường để lấy chỉ tiêu tăng trưởng ngắn hạn. Câu hỏi đặt ra là: liệu chúng ta có đang lấy môi trường để đổi lấy sự phát triển? Đó không phải là phê phán, mà là lời nhắc nhở, để chúng ta cùng nhau suy ngẫm trước mỗi quyết định. "

Xin mượn những ca từ trong bài hát “Điều đó tùy thuộc hành động của bạn” để thay cho lời kết của bài viết.

Tổ quốc Việt Nam xanh ngát

Có sạch đẹp mãi được không

Điều đó tùy thuộc hành động của bạn

Chỉ thuộc vào bạn mà thôi

Cùng cố phủ xanh đất nước

Giữ đẹp cuộc sống dài lâu.

Điều đó tùy thuộc hành động của bạn

Chỉ thuộc vào bạn mà thôi!

Thắng Trung

Bài 2: Chuyển đổi xe xăng cần lộ trình phù hợp